Wat wol 'Sis Tsiis'?

De twadde struibrief fan 'Sis Tsiis' mei de doelen fan de Ried fan de Fryske Beweging en de FFU

Der moat no einlings ris 'rjocht' dien wurde!

Dy stiid is noch lang net foarby en wy dogge sadwaande benammen in driuwend berop op ús beliedsmakkers en steateleden om folslein har eigen ferantwurdlikens te nimmen. Ús politisy binne der om it algemien belang te tsjinjen en se meie har net ferskûlje efter (guon) skoalmanagers dy't op ferkearde ideologyske grûnen it Frysk leafst safolle mooglik bûten de skoalle keare wolle.

It Frysk moat dus as fak en as fiertaal in (oan it Hollânsk) lykweardich plak krije yn ús ûnderwiis mei:

alle jierren in effektive kwaliteitsbeoardieling;
learkrêften dy't it op ridlike termyn it Frysk allegearre goed behearskje;
it ûntwikkeljen fan yntegraal meartalich lesmateriaal foar in meartalich konsept, werby't de lesstof systematysk, ôfwikseljend en lykweardich yn de trije ferplichte talen oanbean en leard wurdt.

Stride jo ek mei? Dan leafst opjaan by: sistsiist@hotmail.com.

'Sis Tsiis' nei it Europeeske Hôf

Sjoch foar mear ynformaasje oer de wei lâns de rjochter by De stifting 'Sis Tsiis'.

It Frysk is yn de praktyk fan it deistige libben noch alten in ûnderdrukte en ferhûddûketaal. Likegoed yn it ûnderwiis. En dat al mear as twa iuwen! Sûnt de tiid fan Napoleon (om 1800 hinne) hinne en de learplichtwet (1901) is it Frysk bestriden, opkeard en ferwaarleazge, lykas wie it in besmetlike sykte. Yn de lêste desennia binne der yn de steatsnasjonale weten regeljouwing hiele lytse stapkes set nei ferbettering, mar men fernimt amper wat fan in effektive ynfiering. Ek de formele erkenning fan it Frysk yn it Europeesk Hânfêst foar Regionale en Minderheidstalen (al ratifisearre yn 1996!) hat yn de praktyk net folle úthelle. Der is noch lang gjin sprake fan lykberjochting en lykweardigens fan it Frysk oan it Hollânsk, dat ek yn Fryslân altiten it monopoalje hie yn it offisjele ferkear. Op in lyts tal skoallen besykje guon learkrêften lokkich noch meiynmoed it wól goed te dwaan. Dat kin lykwols hiel maklik frustrearre wurde troch in negative hâlding fan de skoallieding. Dy meie as útfierder dus nea op de stoel fan de wetjouwer sitten gean en it is net goed te praten dat soks yn Nederlân allinnich foar it Frysk tastien is! Dat jout allinnich al de grutte swakte fan it hjoeddeistige taalbelied oan.
Alderlei ynternasjonaal wittenskiplik ûndersyk toant oan dat it negearjen fan in memmetaal, benammen as it in minderheidstaal is, taalearmoede befoarderet en dat by goed taalûnderwiis bern mear talen leare kinne. Dat is mei it Frysk net oars. En foar fan hûs út oarstaligen is it Frysk fan grut belang fanwegen harren yntegraasje yn de Fryske mienskip en foar it krijen fanrespekt foar de minsken en kultuer dêr't se yn libje.
It bytsje foech oer de kearndoelen Frysk foar it basisen fuortset ûnderwiis dat koartlyn fan it Ryk nei de Provinsje oerhevele is, is ek al wer bûn oan diskriminearjende betingsten. En dan giet it noch mar oer in part fan it ûnderwiis. Yn it beropsûnderwiis en yn de ekspertizesintra
(spesjaal ûnderwiis) is de oanpak it noch altiten folslein frijbliuwend en nétferplichtsjend.
It sjit dus net op mei it Frysk yn it ûnderwiis en dat is tige nuodlik foar de takomst fan ús taal.

Itselde jildt foar it ûnderwiis yn de skiednis fan de Friezen of de Fryske skiednis, dêr't noch altiten gjin kearndoelen foar skreaun binne.
Sûnt de 'ferplichting' yn it basisen fuortset ûnderwiis is de emansipaasje fan it Frysk net fan 'e grûn kommen. In effektive ymplemintaasjestategy hat altiten ûntbrutsen. Soks kin net noch ris 12 jierfertraging ferneare, sa't Deputearre Steaten yn in útstel betocht hiene. Dan binne wy nei de earste wetswiziging fan 1974 yn mear al in heale iuw noch gjin sprút opsketten. Sok tiidrekken lost neat op en tsjûget net fan trochpakken. Alles ta grutte skea fan de bern, dy't al lang rjocht hawwe op goed ûnderwiis yn it Frysk.

Der moat no einlings ris 'rjocht' dien wurde! Dy stiid is noch lang net foarby en wy dogge sadwaande benammen in driuwend berop op ús beliedsmakkers en steateleden om folslein har eigen ferantwurdlikens te nimmen. Ús politisy binne der om it algemien belang te tsjinjen en se meie har net ferskûlje efter (guon) skoalmanagers dy't op ferkearde ideologyske grûnen it Frysk leafst safolle mooglik b ûten de skoalle keare wolle.

0m dy reden sette wy ús as BoargerAksjegroep Sis Tsiis (BAST) mei ynmoed ek yn foar de 'dúdlike doelen foar in Fryske takomst' út de Skaadbestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer 2019-2023
('skaadBFTK' fan de Ried fan de Fryske Beweging, juny 2018, s. 913, oan te klikken op: www.fryskebeweging.frl/wp-content/uploads/2018/04/RFFB-skaad-BFTK.pdf). Dy doelen, dy’t in gearfetting binne fan dy fan de Feriening Frysk ûnderwiis (FFU), moatte yn de kommende fjouwer jier yn it skoalprogramma ymplemintearre wêze om alle bern sa fier mooglik te krijen. It moat mei de emansipaasje fan it Frysk allegearre folle flugger, folle better en folle effektiver!

Wat fine jo?

Wolle jo reagearje op dizze side?

Stride jo ek mei?

Koarte gearfetting fan it haadstik 'Ûnderwiis' út de 'skaad-BFTK'

1. Ryk en Provinsje steane yn mienskiplike ferantwurdlikens noed foar it neilibjen fan it Europeesk Hânfêst foar Regionale en Minderheidstalen en it Ramtferdrach foar de Beskerming fan Nasjonale Minderheden, beide fan de Ried fan Europa. De ferdraggen wurde op de dêrta stelde tiden hifke. De advizen fan Dingtiid (in wichtich advysorgaan foar it Ryk en de Provinsje) wurde wat dy ferdraggen oanbelanget foar earnst nommen. Opgean yn in grutter lânsdiel is net yn it belang fan de Fryske taal en kultuer.

2. By it Frysk heart in folweardige trochgeande learline fan pjutten oant en mei universiteit. Yn bern- deiferbliuwen en pjutteboartersplakken wurdt it Frysk op syn minst yn de helte fan de kontaktoeren as fiertaal brûkt. De basisskoallen sette alle jierren stappen om de kearndoelen sa gau mooglik te heljen en om sa it Frysk in lykweardich plak te jaan yn it meartalich konsept. It Frysk wurdt krekt as alle oare fakken yn de jierlikse kwaliteitsbeoardielings meinommen. Learkrêften yn de basiskoallen hawwe it foech Frysk of helje dat binnen twa jier. De ynspekteurs dy’t yn Fryslân wurkje, behearskje it Frysk.

3. Yn it fuortset ûnderwiis wurdt it Frysk yn alle learjierren op syn minst twa oeren jûn, wylst it tagelyk as ferplichte eksamenfak opnommen wurdt. Wat de kearndoelen oanbelanget wurdt net langer ûnderskied makke tusken Frysk foar Frysk- en net-Frysktaligen. De skoallen moatte genôch learkrêften hawwe om it Frysk as fiertaal brûke te kinnen. Yn it middelber beropsûnderwiis is it Frysk in ferplichte ûnderdiel as fak en as fiertaal, wylst it Frysk tagelyk in ferplichte eksamenûnderdiel is. Ôfstudearre studinten fan Pabû NHL/Stenden kinne meartalich ûnderwiis jaan mei in lykweardich plak foar it Frysk.

4. Foar it jaan fan it fak Frysk bliuwt in earstegraads oplieding nedich, nettsjinsteande it tal studinten. Frysktalige studinten oan de universiteit krije de gelegenheid om fan it Frysk gebrûk te meitsjen. Foar it fuortsterkjen fan de Fryske taal en kultuer docht de Provinsje ûndersyk nei de foardielen fan gearwurking tusken hegeskoallen, de Fryske Akademy en Campus Fryslân as it giet om meartaligens en kultuer (Skaad-BFTK, s. 5-6).

Sis Tsiis

Hoe moat goed Frysk ûnderwiis regele wurde?

Wat fine jo?